PFOS Meerkoetentocht

Kijk voor meer informatie over PFAS op de website van het RIVM: Vragen en antwoorden over PFAS | RIVM.

PFAS zijn forever chemicals, ze verdwijnen dus niet uit het milieu. De persistentie kan uitgedrukt worden in een halfwaardetijd (T½). Dit is de tijd dat het duurt voordat de concentratie van een (chemische) stof door afbraakprocessen met de helft is afgenomen. Voor de meeste PFAS is T½ niet bekend. Van wat wel bekend is, varieert de tijd van enkele dagen voor de PFAS met korte ketens tot enkele jaren voor de lange ketens, zoals PFOS, PFHxS en PFOA. Uit diverse onderzoeken is bekend dat er stoffen zijn die een T½ hebben tot meer dan 1000 jaar. Voor PFOS bijvoorbeeld is de geschatte halfwaardetijd in bodem en grondwater meer dan 40 jaren. Dit betekent dat het meer dan 40 jaar duurt voordat PFOS op een verontreinigde locatie is gehalveerd.

PFOS is in te hoge concentraties aangetroffen in het water van de Meerkoetentocht bij Lelystad. De Meerkoetentocht ligt ter hoogte van Lelystad Airport.

Uit het onlangs uitgevoerde brononderzoek komen enkele mogelijke verontreinigingsbronnen naar voren. Eén ervan ligt pal langs de Meerkoetentocht: het voormalig trainingscentrum brandbestrijding aan de Talingweg. Hier vonden tot 1995 brandblustrainingen plaats, met onder andere PFAS/PFOS-houdend blusschuim dat toen gebruikelijk was. Of dit terrein de oorzaak is van verontreiniging is, moet nog blijken. Daarom starten we in september een bodem- en grondwateronderzoek.

U kunt het rapport van het indicatieve bodem- en grondwateronderzoek inzien door op de volgende link te klikken. 

Rapport bodem- en grondwateronderzoek

Als je teveel PFAS binnen krijgt, dan is dat niet goed voor je gezondheid. Om te voorkomen dat mensen teveel PFAS via voedsel binnen krijgen, heeft het RIVM gebruiksadvieswaarden opgesteld. Voor het gebruik van het water heeft het RIVM gebruiksadvieswaarden voor zwemmen, vissen en irrigatie (beregening van moestuinen) opgesteld. Het RIVM werkt nog aan een gebruikswaarde voor beregening van landbouwgewassen. Deze is nog niet beschikbaar. Bij de Meerkoetentocht is alleen sprake van beregening bij droogte. De gebruiksadvieswaarde van het RIVM geeft een inschatting van de risico’s als mensen gewassen van één plek eten. Bijvoorbeeld bij een moestuin. PFAS in de Meerkoetentocht overschrijdt 3x de gebruiksadvieswaarde voor PFAS in water voor irrigatie van moestuinen. 

Aanleiding om de waterkwaliteit in de Meerkoetentocht te gaan meten, waren de hoge PFOS-concentraties rond vliegvelden in Nederland. Denk aan vliegbasis Leeuwarden, voormalige vliegbasis Twente en vliegveld Schiphol. Daarnaast was de aanleiding dat we inmiddels met verbeterde technieken PFOS/PFAS kunnen meten. Het waterschap vind het belangrijk om ook een goed beeld van de waterkwaliteit in Flevoland te hebben. Daarom blijven we de waterkwaliteit bemonsteren. Ook in de Meerkoetentocht.   

Ja, naast PFOS worden ook 30 andere PFAS-stoffen in watermonsters geanalyseerd. Sinds 2023 doen we dit op alle locaties waar we metingen doen. Ook bij de metingen in de zwemwateren en rond het vliegveld. Van de drie stoffen met een norm (PFOS, PFOA en GenX) zijn PFOA en GenX in alle gevallen lager dan de norm. PFOS wordt vaak in licht verhoogde concentraties, boven de norm aangetroffen. In de Meerkoetentocht is de PFOS-concentratie zeer hoog.

We weten niet hoe lang de PFOS-concentraties al in de Meerkoetentocht zitten. We hebben geen historische metingen van PFOS/PFAS.  

We blijven de waterkwaliteit in en rond de Meerkoetentocht meten. Dit doen we om te zien hoe de verontreiniging zich gedraagt. 

In 2024 heeft het waterschap verschillende onderzoeken uitgevoerd. Namelijk een waterbodemonderzoek, een onderzoek naar de waterkwaliteit en een indicatief bodem- en grondwateronderzoek. De provincie en gemeente Lelystad hebben ook in 2024 een historisch brononderzoek uitgevoerd. Uit de combinatie van onderzoeksresultaten kunnen we nu concluderen dat bron van de verontreiniging het voormalig trainingscentrum brandbestrijding aan de Talingweg is. Het waterschap heeft de onderzoeksresultaten van het indicatief bodem en grondwateronderzoek gedeeld met de Omgevingsdienst Flevoland & Gooi- en Vechtstreek (OFGV). De Omgevingsdienst voert een inventarisatie uit om de situatie beter in beeld te krijgen.

We zien dat PFOS in alle wateren in Flevoland voorkomt. Dit beeld is niet anders dan in de rest van Nederland. Ook in landelijk gebied en in natuurgebieden wordt PFOS vaak in lage concentraties aangetroffen. Over het algemeen zijn de concentraties wat hoger dan de wettelijke norm. Deze wettelijke norm is zeer laag en zo gesteld dat deze bescherming biedt voor organismen in het water. Als de norm ruim wordt overschreden, is er een mogelijk risico op nadelige effecten voor planten en dieren die in het water leven. In de Meerkoetentocht is dit het geval. Hier zijn de hoogste concentraties gemeten. Het waterschap doet onderzoek naar de mogelijke bron van deze verontreiniging.

De meetdata van PFOS in Flevoland staan in onderstaande kaart.

Op dit moment doen we een aanvullend wateronderzoek op locaties in de buurt van de Meerkoetentocht en op locaties in de wijdere omgeving. Mochten de metingen daar aanleiding toe geven, gaan we na of we het onderzoek moeten uitbreiden.

Onderzoeken kosten veel geld en tijd. We doen alleen onderzoek als hier een duidelijke aanleiding voor is, zoals bij het vliegveld het geval is. Mochten inwoners en agrariërs een locatie willen laten onderzoeken, dan kunnen ze dat met een goede onderbouwing per e-mail aan het waterschap doorgeven: waterschap@zuiderzeeland.nl.

De gehalten aan PFOS in de waterbodem (slib) zijn vergeleken met de INEV-waarden (Indicatieve Niveaus voor Ernstige Verontreiniging, RIVM juli 2021). Voor PFOS is deze rijksnorm gesteld op 59 microgram per kilogram droge stof. Daarnaast zijn de PFOS-gehalten in de waterbodem vergeleken met het Handelingskader PFAS (december 2023). In dit Handelingskader zijn toepassingsnormen opgenomen voor onder andere PFOS. Voor de toepassing van baggerspecie op de landbodem en verspreiden op het aangrenzend perceel ligt de waarde voor PFOS op 3 microgram per kilogram droge stof. Als de waarde hoger is dan 3 microgram per kilogram droge stof is de baggerspecie niet toepasbaar op de landbodem. De baggerspecie mag dan niet worden verspreid op aangrenzend perceel. Het moet afgevoerd worden.

Op de kaart staan de onderzochte trajecten met oranje en groene lijnen ingekleurd. De rode kleur is niet van toepassing. Hieronder lichten we de betekenis van elke kleur toe:

• Groen: de PFOS-gehalten zijn lager dan het Handelingskader PFAS . Het slib hoeft niet te worden afgevoerd en mag worden verspreid op het aangrenzende perceel of worden toegepast op landbodem. Hierbij is lichtgroen de maximumwaarde voor bodems met functie landbouw/natuur en donkergroen de maximumwaarde voor bodems met functie industrie/wonen.
• Oranje: de PFOS-gehalten zijn lager dan de INEV-waarden, maar hoger dan het Handelingskader PFAS. Het slib is niet toepasbaar op de landbodem en mag niet worden verspreid op het aangrenzende perceel.
• Rood: de PFOS-gehalten overschrijden de INEV-waarden en het slib moet worden verwijderd en afgevoerd.

Agrariërs kunnen op eigen kosten het water uit hun eigen kavelsloot laten onderzoeken. Daarbij is het belangrijk dat dit volgens de richtlijnen voor PFAS-onderzoek gebeurt. Voor meer informatie kunnen agrariërs contact opnemen met een laboratorium die onderzoeken naar PFAS/PFOS kan doen.    

We treffen in eerste instantie geen maatregelen in de Meerkoetentocht. Afdammen van de meerkoetentocht om verspreiding van de PFOS-verontreiniging te voorkomen, kan leiden tot andere grote problemen. Denk aan inundatie (water uit de tocht loopt over op het land) en schade aan landbouwgewassen door verhoogde waterstanden. Het waterpeil kan snel stijgen in de tocht, omdat een groot landbouwgebied water afvoert naar de Meerkoetentocht.

Zuivering van het oppervlaktewater (water in de tocht) is niet mogelijk, omdat er nog geen zuiveringstechniek beschikbaar is voor PFAS in deze concentraties. Het vervolgonderzoek moet een beter inzicht geven op de omvang van de verontreiniging en de bronnen van de PFOS-verontreiniging. Pas dan kunnen we een betere inschatting maken van de te nemen beheermaatregelen.

Heeft u vragen of krijgt u graag advies over maatregelen om regenwater vast te houden? Neem dan contact op met het waterschap, telefoonnummer (0320) 274 911. 

U kunt een e-mail sturen met uw vraag en gegevens naar communicatie@ofgv.nl. Na uw aanmelding ontvangt u bericht, zodra er meer informatie beschikbaar is. U ontvangt dan een update in uw mailbox. Heeft u niet of moeilijk de beschikking over een mailadres en wilt u toch op de hoogte blijven? We vragen u dan om iemand in uw omgeving bereid te vinden om de updates in de mail te ontvangen en met u te delen. 

Een advies van het Europese Agentschap voor Voedselveiligheid (EFSA) van september 2020 stelt dat de PFAS-stoffen nog schadelijker zijn dan eerder gedacht. Het RIVM adviseert om de totale hoeveelheid PFAS die mensen gedurende hun leven binnenkrijgen via voeding en drinkwater verder omlaag te brengen. Het RIVM onderzoekt of dit ook gevolgen heeft voor de huidige PFAS-normen voor onder andere oppervlaktewater. 

Op dit moment is er nog geen landelijke coördinatie voor het PFAS-probleem. Op vele locaties in Nederland komen we nu zogeheten 'puntbronnen' tegen, bijvoorbeeld rond vliegvelden. Het ene incident volgt het andere op. Het is dus geen uniek lokaal probleem, maar overal in Nederland lopen waterschappen het risico om met PFAS te maken te krijgen. PFAS heeft niet alleen een negatief effect op de bodem- en waterkwaliteit in dat gebied, maar brengt ook hoge saneringskosten met zich mee. Centrale regie van het Rijk op dit dossier is wenselijk, zodat niet steeds overal opnieuw het wiel moet worden uitgevonden en alle overheidspartijen, waaronder provincies, gemeenten en waterschappen, weten waar ze aan toe zijn. Het ontbreken van centrale regie levert onzekerheid op voor alle partijen. Dit geldt ook voor potentiële bronnen waaronder bedrijven of locaties waarbij in het verleden brandblusschuim is gebruikt. Duidelijke regels en/of beleid hierover vanuit Den Haag zijn dan ook gewenst. De Unie van Waterschappen heeft in november een brandbrief naar de minister gestuurd.

Er lopen vanuit het ministerie onderzoeken naar hoe PFAS in mens en milieu teruggebracht kan worden en er is een nationaal Actieprogramma PFAS waarbinnen er veel initiatieven lopen om grip op PFAS-emissies te verkrijgen. Het is echter de vraag of dat wel genoeg is, omdat de aanpak uiteindelijk lokaal moet worden uitgevoerd. Door deze decentralisatie van taken is er geen totaaloverzicht en is voor een lokale overheid niet altijd duidelijk wat het handelingsperspectief is in een concreet geval.